Ο φασματογράφος υπέρυθρων ακτινών είναι μια σχετικά απλή συσκευή που αποτελείται από έναν λαμπτήρα ήθερμαινόμενη ράβδο που εκπέμπει φως στην περιοχή υπέρυθρων ακτινών (IR).

Αναλύει μια ένωση περνώντας υπέρυθρη ακτινοβολία αποτελούμενη από μια σειρά διαφορετικών συχνοτήτων, μέσω ενός δείγματος. Στη συνέχεια, ένας ανιχνευτής συλλέγει όλα τα μήκη κύματος ακτινοβολίας υπέρυθρων ακτινών που έχουν περάσει από το δείγμα και τα μετατρέπει σε αριθμούς κυμάτων (το αντίστροφο του μήκους κύματος). Κάθε χημικά διακριτό μόριο απορροφά το δικό του μοναδικό μοτίβο μήκους κύματος που αντικατοπτρίζει τον αριθμό και τους διαφορετικούς τύπους δεσμών και τις λειτουργικές ομάδες που περιέχει το μόριο. Ένα γράφημα «% μετάδοσης» έναντι του «κυματικού αριθμού» παράγει ένα φάσμα που επιτρέπει την αναγνώριση της ένωσης.

Αυτό το μέσο χρησιμοποιείται για τον προσδιορισμό φαρμακευτικών δραστικών συστατικών συγκρίνοντας χειροκίνητα αυτό το φάσμα υπέρυθρων ακτινών με ένα δημοσιευμένο πρότυπο.

Η ουσία προς ταυτοποίηση διαλύεται πρώτα σε διαλύτη και στη συνέχεια φορτώνεται μεταξύ δύο μεγάλων στρογγυλών, κυρτών κρυστάλλων αλατιού που ονομάζονται “πλάκες αλατιού” οι οποίες τοποθετούνταν σε ένα θήκη μέσα στο όργανο. Ο διαλύτης που χρησιμοποιείται συνήθως είναι ένα βαρύ έλαιο παραφίνης που είναι χημικά αδρανές και έχει σχετικά απλό φάσμα υπέρυθρων ακτινών, με τις κύριες κορυφές του μεταξύ 2950-2800 cm⁻¹, 1465-1450 cm⁻¹ και 1380-1300 cm⁻¹ και αυτές οι κορυφές αγνοούνται κατά τη σύγκριση. Οι πλάκες αλατιού είναι κατασκευασμένες από χλωριούχο νάτριο το οποίο είναι διαφανές στην ακτινοβολία υπέρυθρων ακτινών και έτσι δεν παρεμβαίνουν στο αποτέλεσμα. Επειδή οι πλάκες πρέπει να είναι κατασκευασμένες από έναν και μόνο κρύσταλλο είναι πολύ ακριβές. Επιπλέον, είναι πολύ εύθραυστες και ευαίσθητες στην υγρασία, συμπεριλαμβανομένης της υγρασίας στα χέρια του αναλυτή, οπότε έπρεπε να τις χειρίζονται με προσοχή και μόνο από την περιφέρεια.

Η πρόοδος στους υπολογιστές σημαίνει ότι σήμερα η φασματοσκοπία υπέρυθρων ακτινών για την ταυτοποίηση φαρμάκων μπορεί να γίνει με φορητό «πιστόλι χειρός» και ακόμη και χωρίς το άνοιγμα της πλαστικής σακούλας που περιέχει το συστατικό (υπό την προϋπόθεση ότι είναι διαφανές και το φάσμα υπέρυθρων ακτινών του έχει ήδη προγραμματιστεί στον υπολογιστή έτσι ώστε να «αφαιρείται» από το φάσμα του δείγματος.